A ka histori dashuria?

A ka histori dashuria?
Ardi Stefa
Dashuria (erotizmi) është e kundërta e mitit të ngritur rreth saj: është e përkohshme dhe jo e përjetshme, autarkike dhe aspak demokratike
Tek femra bashkohet Eva dhe Shën Maria, të cilat tashmë ftohen të bashkëjetojnë paqësisht, pa i marrë meritat apo edhe mëkatet njëra-tjetrës.
Për dashurinë shkruajnë kryesisht shkrimtarët dhe poetët. Natyrisht që me të janë marrë edhe filozofët dhe në shekullin e njëzetë edhe psikologët. Për dashurinë shpesh herë shkruhet pa e njohur, pa e provuar, si diçka fluturake dhe jo e qenësishme, si diçka e shpirtit dhe jo e trupit, pa hyrë në thelbin e saj, në natyrën dhe evoluimin nga epoka në epokë...
Megjithatë, dashuria përbën njërën nga fushat, e cila është studiuar më pak shkencërisht- përveç biologjisë dhe mjekësisë, të cilat janë marrë me me shprehjet dhe shfaqjet e “instikteve gjenetike”.
Dhe megjithatë ndjenja e dashurisë dhe sjellja erotike nuk përbëjnë një realitet të pandryshueshëm biologjik, një natyrë të pandryshueshme, të pashmangshme dhe të përcaktuar. Ato janë shprehje e një zhvillimi politik, social, ekonomik dhe kulturor. Për këtë arsye edhe mënyrat me të cilat shprehet dashuria janë historikisht të përcaktuara. Modelet fantastike dhe praktikat sociale të dashurisë i nënshtrohen një evolucioni të vazhdueshëm, të cilën një historian mundet ta ndjekë, ta përshkruajë, ta shprehë e ta komentojë. Dhe antropologët duke studiuar sistemet e ndryshme kulturore ndikojnë në përcaktimin dhe shpjegimin shkencor dhe në përgjithësi me ç’mitizimin e një ndjenje të mitizuar.
Ashtu siç ndodh zakonisht, ne realitet dashuria (erotizmi) është e kundërta e mitit të ngritur rreth saj: është e përkohshme dhe jo e përjetshme, autarkike dhe aspak demokratike, është egoiste dhe aspak altruiste. Këto të dhëna e ndajnë erotizmin nga dashuria, ndjenjë e cila lidhet më tepër me miqësinë, ngrohtësinë, mbështetjen.
Dashuria, pra, ka historinë e vet dhe në këtë histori hyjnë edhe kodet dhe vlerat, fjalët dhe gjestet, teoritë mjekësore dhe praktikat.
Norbert Elias e ka përshkruar ndryshimin në sjelljen erotike në Perëndim në kuadrin “e një ndryshimi kulturor (civilizim)”, i cili karakterizon kalimin nga shoqëria “oborrtare” në atë urbane të shekujve 18-19-të.
Në këtë periudhë fillon të shfaqet modeli i ndjenjave të mbyllura erotike dhe seksuale, të cilat vërehen në “paraskenat e jetës shoqërore” dhe që kufizohen brenda familjes. Në këtë periudhë fillon të mbizotërojë edhe frenimi dhe një farë “disiplinimi” i ndjenjave seksuale.
Natyrisht që përpara kësaj periudhe ka qenë Mesjeta, ku shprehja e ndjenjave dhe seksualizmi ishin të ndaluara prej Kishës, e cila e kishte lidhur ndjenjat dhe dëshirat e mishit ndërtheheshin me një frikë të theksuar metafizike. Fajësimi i seksualitetit mbështete në këtë epokë me demonizimin e instikteve erotike dhe parandalimin e sëmundjeve të ndryshme të organeve gjenitale, si një dënim qiellor që u behej mëkatarëve...
Sipas Kirkengard, ndikimi thelbësor i Kristianizmit në kulturën perëndimore dhe qytetërimin perëndimor, vërehet në armiqësinë ndërmjet shpirtit dhe mishit, gjë që përcakton dhe ritmizon në mënyrë të rëndësishme marrëdhëniet tona me dashurinë.
Në shekullin e nëntëmbëdhjetë shembull karakteristik është Anglia viktoriane, ku morali përcaktohet në bazë të sjelljes seksuale. Modeli urban i femrës “Frixhide” (të ftohtë), kultivimi tek vajzat e reja i injorimit të trupit të tyre dhe i turpit, veprimtaritë filantropike për mbrojtjen e femrës- viktimë të cinizmit mashkullor, dëshmojnë për disa sjellje erotike të kësaj epoke.
Sipas mendimit të përgjithshëm që mbizotëronte në shekullin e 19-të, kuptimi i ndjenjës erotike- dashurore, kalon nëpërmjet kuptimit të “natyrës” së femrës. Sipas saj idenditeti i femrës, i cili në qendër të gjithçkaje ka zemrën, lidhet me delikatesën, ndjenjën, emocionin.
Nga ana tjetër, si bijë e EVËS, por edhe si bijë shpirtërore e Shën MARISE, femra paraqitet si një qenie me natyrë të dyfishtë, sa të qetë, aq edhe të dyshimtë, sa të urtë aq edhe të rrezikshme.
Kodi fetar që përdoret për përshkrimin e natyrës femërore gjendet edhe në retorikën e dashurisë romantike, e cila mbizotëron në gjysmën e parë të shekullit të nëntëmbëdhjetë. Pamja e fytyrës (personit) të dashur si “Krijim hyjnor” që “adhurohet”, kërkimi i pakuptueshëm shumë herë i të përkryerës dhe rrëfimi i ndjenjave dhe ai erotik, i cili ngelet në kuadrin e një rrëfimi ndjenjash mistike, (adhurimi i bukurisë së jashtme, moskërkimi i një dashurie të ndërsjelltë, pastrimi nga ndjenjat e ulëta të mishit dhe kontaktit trupor), i përkasin të gjitha idiomave fetare.
Dashuria romantike është gjithashtu një dashuri e përcaktuar qartë dhe me karakter të theksuar klasor, përderisa bota e të varfërve, e bujqve, etj, konsiderohet si e paaftë që të ketë atë shpërthim dhe delikatesë ndjenjash që kanë aristokratët, qoftë edhe për shkak të mënyrës së tyre të thjeshtë të jetesës..
Klasat e ulëta në përgjithësi në këtë epokë akuzoheshin për mungesë morali dhe lëshim të vlerave të qenësishme mbi të cilat ishte ndërtuar shoqëria, nga një klasë urbane, e cila kishte ndikuar në vendosjen e një morali të vet, e cila e dallonte si nga aristokracia, ashtu edhe nga klasat e ulëta të shoqërisë.
Megjithatë, në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë fillon të shfaqet “shfajësimi” i seksualizmit nëpërmjet përparimit të shkencës dhe të mjekësisë, të cilat në mënyrë graduale, kurojnë me sukses sëmundjet afrodisiake, por edhe nëpërmjet metodës së psiko-analizës, e cila u heq dhe i lehtëson nga pesha e ndjenjës së fajit.
Në shekullin e 20-të dhe si “revolucion seksual” i dekadës së viteve ’60 shfaqen sjelljet erotike, të cilat janë krejtësisht të huaja për sistemin kulturor kristian. Në dekadën e viteve ‘80, vite kur letërsia pornografike do të njohë kulmin në Perëndim, revistat femërore botojnë “receta” të kënaqësisë erotike, apo se si një femër mundet “të mbajë mashkullin e një mbrëmjeje”, apo se si të ndjejë kënaqësinë seksuale, etj, etj. Tek femra tashmë bashkohet Eva dhe Shën Maria, por edhe Maria- Magdalena, të cilat ftohen të bashkëjetojnë paqësisht, pa i marrë meritat apo edhe mëkatet njëra-tjetrës.
Çështja qëndron se si konceptohet dashuria (erotizmi) në epokën tonë: si adhurim i shpirtit, apo si adhurim i mishit dhe i kënaqësisë fizike? Janë të dyja së bashku dhe asnjëra veç e veç.
Dhe në 14 shkurt rrëfimi erotik riprodhohet në mënyrë masive në gjithë botën nëpërmjet një fjale apo edhe fraze të shtypur nëpër kartolina...

Me kufje…

Me kufje…
Çfarë dëgjojnë njerëzit duke ecur nëpër rrugë me kufjet në veshë? Presin ndonjë telefon në celularin e tyre? Dëgjojnë lajmet në radio? Dëgjojnë këngë nga mp3, ndënj miks muzikor që ua ka përgatitur një njeri i dashur? Dëgjojnë këngë që janë shndërruar tashmë në klasike, apo janë hit-e të kohës?
Përpiqem të dalloj se çfarë aparatesh përdorin duke parë me vëmendje kufjet. Është celular? Është mp3 player? Nuk është e lehtë, pasi tashmë shumë celularë janë edhe mp3. Dalloj nga ngjyra e bardhë e kufjeve aparatet iPod, nga ngjyra e zezë dhe e blertë kufjet e SonyEricsson, pasi kablli i tyre gjithmonë përfundon në një xhep apo në brendësi të një çante.
Çfarë është duke dëgjuar ai adoleshenti, me flokët e ngrirë si gozhdë përpjetë nga xheli, apo me flokët e lëshuara mbi fytyrë, si all star? Çfarë i këndon në vesh aparati vajzës adoleshente të veshur në stil gotik, që lëkundet nën tingujt e muzikës, duke u mbajtur tek shtylla metalike e vagonit? Muzikën e sinkronizoi me bitin gjumëvënës të trenit. Nuk mundem të kuptoj se çfarë po dëgjoj ajo gruaja rreth të dyzetave, me manikyrin e stërmunduar nëpër gishta. Thjesht jam në gjendje të dalloj se është tepër e lodhur nga tetëorëshi. Ndoshta po mendon për fëmijtë që duhen larë e pastruar, që duhen ushqyer dhe duhen bërë gati për në shkollë ditën e nesërme...
Enigmatik është edhe ai zotëria me kravatë dhe me kapardinë të ngrirë dhe me kufjet e bardha. Edhe ai ndodhta po dëgjon në iPod. Po sjell ndër mend Who apo Grateful Dead. Mister...
Të përgjumur lëvizin vagonat mbi shinat e lagështa, përkundin njerëz që dëgjojnë e lëkunden sipas ritmit të muzikës apo lajmeve, u murmurisin këngën industrial të tyre, të gjithë atyre që nuk kanë zakonin e të vendosurit kufje në vesh. Por edhe unifikohen: unifikohet dogitja e rrotave nëpër shina, me tingujt electronica. Të njëjta rrahje në minutë 120 bpm. Llampat e neonit të vagonave, ndriçojnë fytyrat e pasagjerëve me një dritë të jashtëkohshme, ngrijnë gjithçka, tregojnë thinjat dhe rrudhat, reflektojnë në inoks dhe xhupa lëkure, ngrijnë rrobat, por edhe jetën për një çast, e cila është krejtësisht e shkëputur dhe e veçuar tek të gjithë pasagjerët.
Dhe izolimi i të izoluarve vazhdon në një video që përsëritet e përsëritet gjithmonë, me të njëtn pamje, por me fytyra të tjera, me kontrastin e lartë, me montazhin e çuditshëm...
Dhe njerëzit vazhdojnë të dëgjojnë një miks të ndërtuar me rock, pop, popullore e të përpunuara, buzuqe dhe çiftatele.
Në çdo stacion hyjnë të tjerë njerëz, që ashtu të izoluar nga gjithçka përreth rregullojnë kufjet në vesh dhe rifillon nga e para një miks muzikor i pafundëm, me tinguj të rinj e të vjetër, me fytyra të reja, të freskëta apo të lodhura, që shkojnë nëpër shtëpira, apo nëpër takime të mbushura me premtime apo ambicie.
Gjithçka duket në saundtrack-un e shoqërisë urbane.
Njeriu në qytetin e madh, nuk dëgjon muzikë, ecën dhe qëndron në qilima fluturues tingujsh muzikorë apo vargjesh. Pagëzohet në një ambient tingujsh të çuditshëm, ku aty- këtu shkëndijëzon edhe lirizmi i një kënge, ngjyra e një vargu, fjalët e shkëputura, të cilat krijojnë një melodramë, një himnizim të vetmisë dhe të fatit të paditur. Si tinguj të çjerrë nga një radio e vjetër, si melodi që kalojnë në sfonin e një filmi bardhë e zi...
Dhe njerëzit me kufje në vesh përjetojnë ndërkohë shqnërrimin e qytetit dhe të krejt shoqërisë: si nj skenë me veprimtari të shurdhët. Qyteti vë pamjet, njerëzit meloditëm vargjet dhe dialogjet. Mp3 i furnizon me pjesët më fantastike, të zbrazura nga bibliotekat e tejmbushura të internetit.
Celulari të ofron dialogje, i bën bisedimet edhe më intime të dëgjohen prej të gjithëvë në vendet publike. Kjo është skena.
Indiferencë dhe drama të vogla apo të mëdha, që luhen përditë nga njaeëz që fluturojnë përditë sa nga autobusi, në metro, sa nga treni, në ashensor dhe në shkallët rrëshqitëse, me vështrimin e stërvitur që të jetë bosh. Të gjithë shikojnë jatë dritares, ose drejt, majat e këpucëve, ekranin e celularit!...
Personalitete paralele, koincidenca vetmish? Ndoshta! Ndryshon vetëm kallëpi, transformohet me orët. Tjetër në mëngjes, tjetër në mesditë, tjetër në mbrëmje, tjetër në çdo stinë...
Besoja se isha i vetmi që po dëgjoja radion. Për nënën që prostituonte fëmijtë e saj, 7, 9 dhe 11 vjeç. Dhe që me ta shkonin jo vetëm i dashuri i saj 43 vjeçar; jo vetëm një plak 85 vjeçar, jo vetëm prifti i lagjes, por ndoshta e gjithë shoqëria.
Kufjet më rrëshqitën ga veshët. Në krahun tim dëgjoja një çik-çik-çik nga kufjet e atij që ishte pranë meje. U përpoqa të kuptoja se çfarë po dëgjonte? E kotë.
Më erdhi të ulërija e t’i detyroja të gjithë të dëgjonin lajmet me ngjarjen makabre, të nënës- përbindësh. E kotë. Çdo gjë që thashë nuk u dëgjua. Pasagjerët panë tek unë një njeri që çirrej si i marrë, por s’dëgjuan asnjë fjalë. S’i linin kufjet. Jashtë saundtrack-u i shoqërisë urbane.
E kotë. Vura përsëri kufjet në vesh...

Kur Odiseja nuk ka nostalgji për Itakën

Kur Odiseja nuk ka nostalgji për Itakën
A ju ka shkuar ndonjëherë në mendje që Odiseja nuk kishte pasur ndonjëherë nostalgji për Itakën, ndryshe nuk do të kalonte njëzet vjet larg saj?...

Pardje lexova një shkrim të Gazmend Kapllanit në internet, titullin e të cilit po e huazoj për këto radhë.
Ishte një shkrim i bukur, shkrim nga ata që mbartin ato ide, të cilat i kam shprehur edhe unë në faqet e gazetës, në radhët e komenteve e të “Autobusit...”, dhe që shpesh herë më kanë anatemuar, si tradhtar e jo partiot.
Nga ato shkrime që “patriotët” i kanë skandalizuar...
“Mësoj se çekët e përkthyen më së fundi njërin nga librat e Kunderës, të shkruar në frëngjisht. Në rast se informacionet e mia janë të sakta, bëhet fjalë për librin “Pavdekshmëria”. Këtu e disa vjet Kundera nuk shkruan më në çekisht. Dhe për këtë arsye bashkëpatriotët e tij i mbajnë inat.disa e akuzojnë se tradhtoi gjuhën amtare. Disa të tjerë se nuk vuan nga nostalgjia për atdheun e tij. Tani që thashë fjalën nostalgji, dua të flas për një anë të veçantë të saj. Është bela e madhe të gjendesh në pozicionin e emigrantit dhe të mos tregosh shenja nostalgjie për vendin e prejardhjes. Të shohin të paktën me dyshim. Në rast se je emigrant dhe deklaron se nuk vuan nga nostalgjia, shokon dhe skandalizon. Të shohin si absurditetin ekstrem. Emigranti tradicional duhet të digjet, domosdoshmërisht, nga meraku i rikthimit në Itakë.”
Të gjithë që kanë lexuar “Mosnjohjen” e Kunderës do t’u kujtohet Irena dhe dashnori i saj Gustavi. Që të dy emigrantë në Paris. Irena erdhi në Paris kur tanket sovjetike hynë në Pragë. Punoi shumë që të përshtatej në atdheun e saj të ri.. gustavi është biznesmen dhe erdhi në paris nga Suedia. Arsyeja që braktisi atdheun e tij, nuk ishte as diktatura e as varfëria. Thjesht nuk honepste qytetin ku lindi. Kur komunizmi u rrëzua nga Çekia, Gustavi mendon se së bashku me Irenën, tashmë mundet të vizitojnë Pragën. “Jam i entusiazmuar që do të shkoj në qytetin tënd”,- i thotë Irenës.
Dhe Irena përgjigjet: “Nuk është më qytetin im Praga!”.
Gustavi shokohet. Miqtë francezë të Irenës gjithashtu shokohen kur ajo bën deklarata të tilla. I befason fakti që ajo, një refugjate e varfër çeke, nuk vuan nga nostalgjia. Por Gustavin, i cili është suedez, askush nuk e shikon shtrembër, kur thotë se nuk do të shkelë kurrë këmba e tij në qytetin ku lindi. Përkundrazi, e shohin si një skandinav simpatik, kozmopolit, që harroi ku kishte lindur. Gustavi, le të themi, ishte “turisti”. Dhe si i tillë i lejohen “përzgjedhjet e lira”! Irena nuk është veçse një refugjate e varfër. Për ta simpatizuar duhet që të vuajë nga internimi larg atdheut të saj. Për ta simpatizuar duhet të nxisë e ndjellë mëshirën e të tjerëve. Nga momenti që as e nxit, e as e ndjell, ata që e simpatizojnëdo ti largohe. Do të thonë se është e çuditshme dhe ndoshta e dyshimtë.do të thonë se është edhe sfiduese.
Të thuash se nuk vuan nga nostalgjia, përbën një veprim përzgjedhjeje dhe lirie. Të tilla gjëra u shkojnë “turistëve”: suedezit, australezit, amerikanit. Jo pakistanezëve, jo shqiptarëve, jo indianëve. Këta nuk paraqesin asnjë lloj interesi, po qe se nuk “digjen” nga malli e nostalgjia.”
Emigrimi është një udhëtim i rrezikshëm dhe i dhimbshëm. Brenda tragjikes së saj, ekziston edhe një aë e bukur: takimi me të panjohurën. Ka njerëz që dashurojnë kthimin tek e njohura. Por ka edhe të tjerë që dashurojnë udhëtimin në të panjohurën. Odiseja nuk nxiton gjithmonë që të kthehet në Itakë...”
***
I pranoj pothuajse të gjitha ato ç’ka shkruan Gazi më sipër. Nuk do t’i përsëris, thjesht do të shtoj disa mendime të tjera. Edhe mua shpesh herë vetja më ngjan me Odisenë, por me një Odise, i cili kërkon përjetësisht, dhe që asnjëherë nuk e gjen Itakën. Ngjaj me një Odise të vetmuar, por me aq shumë shokë të ngjashëm në vuajtje; ngjaj me një Odise të poshtëruar, të harruar prej kujtesës së botës. Ngjaj me një Odise që ka duruar të gjitha llojet e fyerjeve e të poshtërimeve me shpresën se do të gjente dikur Itakën e vet. Por më kot!
Dhe vetja më ngjan me një të internuar, ashtu siç shkruante një shkrimtar turk, Nazim Hikmet: “Ah, sa profesion i vështirë është internimi!”. Vetja më ngjan me një të internuar në dy atdhe!
Po, po, në dy atdhe. Se atdheun prej nga ika e dua dhe nuk e harroj dot, por edhe nuk dua që të kthehem, ndërsa këtu, në atdheun e huaj, nuk jam i mirëpritur.
Kam filluar që të shkruaj përsëri. Është e çuditshme. Në shkrimet e mia, nuk jam më ai emigranti karakteristik shekullor, pavarësisht se kam ikur nga shtypja dhe kam ardhur në një tjetër shtypje. Nga shkrimet e mia kuptohet se kam vendosur, që këtu, në shtetin e huaj, të hedh rrënjë, rrënjë të thella e të qëndrueshme. Shkrimet e mia pëlqehen, sepse kanë një individualitet të veçantë, të ndërthurrur me globalizmin e shoqërisë së re, kanë një mënyrë të veçantë për të parë atdheun e ri, ashtu si edhe atdheun e mëparshëm, atë fizik. Që do të kthehet, po aq sa do të rrijë larg...
Kësaj here gjendem unë në mes...
Ironia e shkrimeve të mia ka një dimension të thellë ekzistencial, sepse ushqehet nga një përvojë dramatike: Nga rezistenca ime në presionin e kulturës dhe mentalitetit të vendasve që më rrethojnë, për të shkruar e për t’u sjellë, në mënyrë që të bëhem i pranueshëm nga ata.
Prandaj në shkrimet e mia, flet nostalgjia, nostalgjia e bukur dhe e mirë për një atdhe, të cilin e kisha humbur, kur fitova ndërgjegjësimin e botës dhe që e di se nuk do ta gjej kurrë. Megjithëse ndiej nostalgji, i përkas asaj kategorie që krahas nostalgjisë kërkon edhe udhëtimin, të panjohurën, kërkesën për të pasur "përzgjedhjet" e lira në gjithçka. Nuk e di se në cilën kategori duhet të vazhdoj apo preferoj të jem. Në atë të nostalgjikëve, apo në të atyre që nuk janë të infektuar nga kjo “sëmundje”. Në të dy rastet specie eksperimentimi do të jem...Vetë do të dua nostalgjinë, vendasit do duan të mos jem nostalgjik, por që do të më shohin me dyshim e mohim, kur nuk vuaj nga nostalgjia për atdheun...
... Ndoshta e keni kuptuar që unë nuk i kam dashur dhe as i dua kufijtë!
E kam fjalën si për kufijtë shtetërorë, ashtu edhe për kufijtë e dukshëm e të padukshëm brenda e jashtë nesh, kufijtë që na bëjnë të ndihemi gjithmonë të vegjël...
Kur isha i vogël shikoja një ëndërr, një ëndërr të njëjtë e të ngjashme që përsëritej çdo natë: “Shikoja veten time tek qëndroja përballë një kufiri, një muri të lartë, të cilin doja ta kapërceja e ta kaloja, por nuk e kapërceja e as e kaloja dot. Dhe nga dëshpërimi bija e bija gjithmonë dhe një ndjenjë boshllëku më pushtonte dhe gjithmonë zgjohesha me një dhimbje të fortë në lukth.”
Në gjimnaz më kritikuan e më nxorrën në fletërrufe, pasi në një hartim kisha shprehur frikën time për kufijtë e vegjël të Qytetit tim të madh sa një pordhë. “E bën pordhën në hyrjen e tij dhe kur ke shkuar në Ujin e Ftohtë e ndien erën të të shpojë hundët”,- shkruaja në hartimin tim, që u bë problematik dhe e bëri mësuesen e letërsisë që më donte aq shumë, të mos dinte ç’të bënte, ta kalonte në heshtje, apo të më akuzonte për agjitacion e propagandë!... Dhe mësuesja atëherë më kritikoi për prirjet pesimiste dhe frymën time dekadente.
Por hartimi im ishte metaforik dhe shprehte protestën dhe ndjenjën tonë të kufizimit e të asfiksisë në një qytet, i cili normalisht duhet të na krijonte ndjesinë e të qenit të lirë, pasi ishte qytet me mal dhe me det të pafund. Shprehte frikën që ndienim nga njerëzit dhe kufizimin që na kishin vënë kufijtë e dukshëm dhe të padukshëm të tyre.
Kam kohë, kam vite që të njëjtën frikë dhe dhimbje e ndiej edhe pse nuk e shoh më atë ëndërr. Tashmë nuk është nevoja që ta shoh ëndrrën, sepse edhe i zgjuar, kufijtë qëndrojnë përballë meje, kokëfortë, hakmarrës dhe me një egërsi të papërshkueshme nuk më lenë që t’i kapërcej.
Kjo frikë nga kufijtë, ndoshta do të duket e çuditshme, por mua më ka pushtuar vite të tëra. Një miku im më shkruante në adresën elektronike se kam filluar të vuaj nga sëmundje psikike, ndryshe nuk ka si shpjegohet kjo mania ime me kufijtë, tani që mundet të “lëvizim lirisht”.
Ndoshta ai ka të drejtë, por unë kam bindjen se më tepër të drejtë kam unë dhe jo vetëm unë, por të gjithë ata që mendojnë e ndiejnë si unë. Dhe, më beso, ata janë aq të shumtë...
Kufijtë po i ndiej gjithmonë e më shumë brenda meje dhe gjithnjë e më shumë e ndiej veten fajtor pa faj...
Kur shkoj në punë në pikë të mëngjesit dhe vështroj fytyrat e lodhura e të përgjumura të emigrantëve frikën e ndiej deri në palcë. Ndiej frikën e njeriut të ç’rrënjosur nga atdheu i vet dhunshëm, ndiej frikën e njeriut gjithmonë të padëshiruar në kufirin që presupozohet se ka kaluar, në atdheun e ri...
Shpesh herë e ndiej veten si Jozefi i “Procesit” të Kafkës? Me të vërtetë që e ndiej veten si personazhi i librit tonë të dashur në fillim të viteve ’90-të.
Që e ndiej veten si një njeri, i cili pret gjykimin e fundit dhe nuk e di se kur do t’i vijë, por që një gjë ka të qartë, verdikti për të është i përcaktuar që më parë...
Dhe as nostalgjia, e as mungesa apo mohimi i saj nuk na shpëtojnë dot.