Kur Odiseja nuk ka nostalgji për Itakën

Kur Odiseja nuk ka nostalgji për Itakën
A ju ka shkuar ndonjëherë në mendje që Odiseja nuk kishte pasur ndonjëherë nostalgji për Itakën, ndryshe nuk do të kalonte njëzet vjet larg saj?...

Pardje lexova një shkrim të Gazmend Kapllanit në internet, titullin e të cilit po e huazoj për këto radhë.
Ishte një shkrim i bukur, shkrim nga ata që mbartin ato ide, të cilat i kam shprehur edhe unë në faqet e gazetës, në radhët e komenteve e të “Autobusit...”, dhe që shpesh herë më kanë anatemuar, si tradhtar e jo partiot.
Nga ato shkrime që “patriotët” i kanë skandalizuar...
“Mësoj se çekët e përkthyen më së fundi njërin nga librat e Kunderës, të shkruar në frëngjisht. Në rast se informacionet e mia janë të sakta, bëhet fjalë për librin “Pavdekshmëria”. Këtu e disa vjet Kundera nuk shkruan më në çekisht. Dhe për këtë arsye bashkëpatriotët e tij i mbajnë inat.disa e akuzojnë se tradhtoi gjuhën amtare. Disa të tjerë se nuk vuan nga nostalgjia për atdheun e tij. Tani që thashë fjalën nostalgji, dua të flas për një anë të veçantë të saj. Është bela e madhe të gjendesh në pozicionin e emigrantit dhe të mos tregosh shenja nostalgjie për vendin e prejardhjes. Të shohin të paktën me dyshim. Në rast se je emigrant dhe deklaron se nuk vuan nga nostalgjia, shokon dhe skandalizon. Të shohin si absurditetin ekstrem. Emigranti tradicional duhet të digjet, domosdoshmërisht, nga meraku i rikthimit në Itakë.”
Të gjithë që kanë lexuar “Mosnjohjen” e Kunderës do t’u kujtohet Irena dhe dashnori i saj Gustavi. Që të dy emigrantë në Paris. Irena erdhi në Paris kur tanket sovjetike hynë në Pragë. Punoi shumë që të përshtatej në atdheun e saj të ri.. gustavi është biznesmen dhe erdhi në paris nga Suedia. Arsyeja që braktisi atdheun e tij, nuk ishte as diktatura e as varfëria. Thjesht nuk honepste qytetin ku lindi. Kur komunizmi u rrëzua nga Çekia, Gustavi mendon se së bashku me Irenën, tashmë mundet të vizitojnë Pragën. “Jam i entusiazmuar që do të shkoj në qytetin tënd”,- i thotë Irenës.
Dhe Irena përgjigjet: “Nuk është më qytetin im Praga!”.
Gustavi shokohet. Miqtë francezë të Irenës gjithashtu shokohen kur ajo bën deklarata të tilla. I befason fakti që ajo, një refugjate e varfër çeke, nuk vuan nga nostalgjia. Por Gustavin, i cili është suedez, askush nuk e shikon shtrembër, kur thotë se nuk do të shkelë kurrë këmba e tij në qytetin ku lindi. Përkundrazi, e shohin si një skandinav simpatik, kozmopolit, që harroi ku kishte lindur. Gustavi, le të themi, ishte “turisti”. Dhe si i tillë i lejohen “përzgjedhjet e lira”! Irena nuk është veçse një refugjate e varfër. Për ta simpatizuar duhet që të vuajë nga internimi larg atdheut të saj. Për ta simpatizuar duhet të nxisë e ndjellë mëshirën e të tjerëve. Nga momenti që as e nxit, e as e ndjell, ata që e simpatizojnëdo ti largohe. Do të thonë se është e çuditshme dhe ndoshta e dyshimtë.do të thonë se është edhe sfiduese.
Të thuash se nuk vuan nga nostalgjia, përbën një veprim përzgjedhjeje dhe lirie. Të tilla gjëra u shkojnë “turistëve”: suedezit, australezit, amerikanit. Jo pakistanezëve, jo shqiptarëve, jo indianëve. Këta nuk paraqesin asnjë lloj interesi, po qe se nuk “digjen” nga malli e nostalgjia.”
Emigrimi është një udhëtim i rrezikshëm dhe i dhimbshëm. Brenda tragjikes së saj, ekziston edhe një aë e bukur: takimi me të panjohurën. Ka njerëz që dashurojnë kthimin tek e njohura. Por ka edhe të tjerë që dashurojnë udhëtimin në të panjohurën. Odiseja nuk nxiton gjithmonë që të kthehet në Itakë...”
***
I pranoj pothuajse të gjitha ato ç’ka shkruan Gazi më sipër. Nuk do t’i përsëris, thjesht do të shtoj disa mendime të tjera. Edhe mua shpesh herë vetja më ngjan me Odisenë, por me një Odise, i cili kërkon përjetësisht, dhe që asnjëherë nuk e gjen Itakën. Ngjaj me një Odise të vetmuar, por me aq shumë shokë të ngjashëm në vuajtje; ngjaj me një Odise të poshtëruar, të harruar prej kujtesës së botës. Ngjaj me një Odise që ka duruar të gjitha llojet e fyerjeve e të poshtërimeve me shpresën se do të gjente dikur Itakën e vet. Por më kot!
Dhe vetja më ngjan me një të internuar, ashtu siç shkruante një shkrimtar turk, Nazim Hikmet: “Ah, sa profesion i vështirë është internimi!”. Vetja më ngjan me një të internuar në dy atdhe!
Po, po, në dy atdhe. Se atdheun prej nga ika e dua dhe nuk e harroj dot, por edhe nuk dua që të kthehem, ndërsa këtu, në atdheun e huaj, nuk jam i mirëpritur.
Kam filluar që të shkruaj përsëri. Është e çuditshme. Në shkrimet e mia, nuk jam më ai emigranti karakteristik shekullor, pavarësisht se kam ikur nga shtypja dhe kam ardhur në një tjetër shtypje. Nga shkrimet e mia kuptohet se kam vendosur, që këtu, në shtetin e huaj, të hedh rrënjë, rrënjë të thella e të qëndrueshme. Shkrimet e mia pëlqehen, sepse kanë një individualitet të veçantë, të ndërthurrur me globalizmin e shoqërisë së re, kanë një mënyrë të veçantë për të parë atdheun e ri, ashtu si edhe atdheun e mëparshëm, atë fizik. Që do të kthehet, po aq sa do të rrijë larg...
Kësaj here gjendem unë në mes...
Ironia e shkrimeve të mia ka një dimension të thellë ekzistencial, sepse ushqehet nga një përvojë dramatike: Nga rezistenca ime në presionin e kulturës dhe mentalitetit të vendasve që më rrethojnë, për të shkruar e për t’u sjellë, në mënyrë që të bëhem i pranueshëm nga ata.
Prandaj në shkrimet e mia, flet nostalgjia, nostalgjia e bukur dhe e mirë për një atdhe, të cilin e kisha humbur, kur fitova ndërgjegjësimin e botës dhe që e di se nuk do ta gjej kurrë. Megjithëse ndiej nostalgji, i përkas asaj kategorie që krahas nostalgjisë kërkon edhe udhëtimin, të panjohurën, kërkesën për të pasur "përzgjedhjet" e lira në gjithçka. Nuk e di se në cilën kategori duhet të vazhdoj apo preferoj të jem. Në atë të nostalgjikëve, apo në të atyre që nuk janë të infektuar nga kjo “sëmundje”. Në të dy rastet specie eksperimentimi do të jem...Vetë do të dua nostalgjinë, vendasit do duan të mos jem nostalgjik, por që do të më shohin me dyshim e mohim, kur nuk vuaj nga nostalgjia për atdheun...
... Ndoshta e keni kuptuar që unë nuk i kam dashur dhe as i dua kufijtë!
E kam fjalën si për kufijtë shtetërorë, ashtu edhe për kufijtë e dukshëm e të padukshëm brenda e jashtë nesh, kufijtë që na bëjnë të ndihemi gjithmonë të vegjël...
Kur isha i vogël shikoja një ëndërr, një ëndërr të njëjtë e të ngjashme që përsëritej çdo natë: “Shikoja veten time tek qëndroja përballë një kufiri, një muri të lartë, të cilin doja ta kapërceja e ta kaloja, por nuk e kapërceja e as e kaloja dot. Dhe nga dëshpërimi bija e bija gjithmonë dhe një ndjenjë boshllëku më pushtonte dhe gjithmonë zgjohesha me një dhimbje të fortë në lukth.”
Në gjimnaz më kritikuan e më nxorrën në fletërrufe, pasi në një hartim kisha shprehur frikën time për kufijtë e vegjël të Qytetit tim të madh sa një pordhë. “E bën pordhën në hyrjen e tij dhe kur ke shkuar në Ujin e Ftohtë e ndien erën të të shpojë hundët”,- shkruaja në hartimin tim, që u bë problematik dhe e bëri mësuesen e letërsisë që më donte aq shumë, të mos dinte ç’të bënte, ta kalonte në heshtje, apo të më akuzonte për agjitacion e propagandë!... Dhe mësuesja atëherë më kritikoi për prirjet pesimiste dhe frymën time dekadente.
Por hartimi im ishte metaforik dhe shprehte protestën dhe ndjenjën tonë të kufizimit e të asfiksisë në një qytet, i cili normalisht duhet të na krijonte ndjesinë e të qenit të lirë, pasi ishte qytet me mal dhe me det të pafund. Shprehte frikën që ndienim nga njerëzit dhe kufizimin që na kishin vënë kufijtë e dukshëm dhe të padukshëm të tyre.
Kam kohë, kam vite që të njëjtën frikë dhe dhimbje e ndiej edhe pse nuk e shoh më atë ëndërr. Tashmë nuk është nevoja që ta shoh ëndrrën, sepse edhe i zgjuar, kufijtë qëndrojnë përballë meje, kokëfortë, hakmarrës dhe me një egërsi të papërshkueshme nuk më lenë që t’i kapërcej.
Kjo frikë nga kufijtë, ndoshta do të duket e çuditshme, por mua më ka pushtuar vite të tëra. Një miku im më shkruante në adresën elektronike se kam filluar të vuaj nga sëmundje psikike, ndryshe nuk ka si shpjegohet kjo mania ime me kufijtë, tani që mundet të “lëvizim lirisht”.
Ndoshta ai ka të drejtë, por unë kam bindjen se më tepër të drejtë kam unë dhe jo vetëm unë, por të gjithë ata që mendojnë e ndiejnë si unë. Dhe, më beso, ata janë aq të shumtë...
Kufijtë po i ndiej gjithmonë e më shumë brenda meje dhe gjithnjë e më shumë e ndiej veten fajtor pa faj...
Kur shkoj në punë në pikë të mëngjesit dhe vështroj fytyrat e lodhura e të përgjumura të emigrantëve frikën e ndiej deri në palcë. Ndiej frikën e njeriut të ç’rrënjosur nga atdheu i vet dhunshëm, ndiej frikën e njeriut gjithmonë të padëshiruar në kufirin që presupozohet se ka kaluar, në atdheun e ri...
Shpesh herë e ndiej veten si Jozefi i “Procesit” të Kafkës? Me të vërtetë që e ndiej veten si personazhi i librit tonë të dashur në fillim të viteve ’90-të.
Që e ndiej veten si një njeri, i cili pret gjykimin e fundit dhe nuk e di se kur do t’i vijë, por që një gjë ka të qartë, verdikti për të është i përcaktuar që më parë...
Dhe as nostalgjia, e as mungesa apo mohimi i saj nuk na shpëtojnë dot.