Dita e të çmendurve
Në botën e fëmijëve, 1 Prilli është një ditë e mrekullueshme, e veçantë dhe me shumë emocione. E mbushur me shumë trazim dhe entusiazëm. Është një lloj Viti i Ri, por pa dhurata. I sheh fëmijtë të presin gënjeshtrat, u rreh me aq forcë zemra se mos gënjeshtrat i gjejnë të papërgatitur dhe përgatisin me shumë kujdes, komplotin e tyre të ëmbël, 1 prillin e tyre.
Në botën e të rriturve 1 Prilli, natyrisht që është tepër i zhvlerësuar. Është dita, e cila nuk ia vlen ta festojnë, meqë kështu ose ndryshe, jeta jonë është e mbytur në gënjeshtra.
Duke kërkuar gjithmonë 1 prillin e gënjeshtrave, përpiqem ta përfytyroj realiteti përmbys: Po qe se do të ekzistonte një anti 1 prill?
Një ditë në vit, ku të lejohej që të thuash, të shkruash një të vërtetë, një, pa pasur nevojë që ta provosh këtë të vërtetë.
Por ky mendim, përveçse është i pamundur, është edhe zjarrvënës e i rrezikshëm. E vetmja gjë e sigurtë është që si lexues kjo gjë do të më vendoste “në prizë”!
Do të ndiqja këtë ditë në mënyrë skolastike lajmet, do të shfletoja shtypin e shkruar, do të serfoja në internet.
E synimin e vetëm që të gjeja “të vërtetat” e veçanta të kësaj dite?
1 prilli, dita e budallenjve, dita e të çmendurve, thonë anglezët.
Përse të mos ketë një të vërtetë të ftohtë në vend të gënjeshtrës së vendosur për këtë ditë?
Por nga i vogli dhe budallai, a nuk mëson të vërtetën?...
Të paktën kështu thonë...
Dhe këtë ditë 1 prilli më vjen ndër mend një e vërtetë e vërtetë, e ndodhur dhe e përjetuar prej meje në 11 prill të 1985-sës. Dhe dua t’ju garantoj, ato që do të pasojnë më poshtë nuk janë gënjeshtër 1 prilli!
Ashtu e përjetova unë, ashtu e përjetuam të gjithë, ashtu e përjetoi një komb...
Një ditë që më vjen ndër mend këto ditë...
Nga mesi i prillit, rreth gjashtëmbëshjetë vjet më vonë nga dita e atij shiu të pazakontë lulesh të verdha, i cili kishte shoqëruar lindjen time, radioja qysh në mëngjes filloi të transmetonte muzikë funebre.
Ajo i çuditi të gjithë banorët e Qytetit, i bëri të dyshonin, por deri në mesditë, kur doli komunikata e Komitetit Qendror, nuk u kuptua që Prijësi i Madh kishte shkuar me të shumtët.
Banorët e Qytetit, si të gjithë banorët e qyteteve të tjera reaguan. Ata nga dhembja shembeshin përtokë, qanin, ulërinin, çirrnin faqet e shkulnin flokët. Qanin me dënesa e pushonin vetëm për të ngrënë ndonjë kafshatë e për të fjetur. Shumë të tjerë u gëzuan e morën frymë të çliruar, duke u lumturuar fshehurazi në shpirt.
Por edhe armiqtë e fshehtë të Prijësit të vdekur u shushatën nga e gjitha kjo. “Si do t’ja bëjmë pa Të? Si do t’ja bëjmë tani që Prijësi vdiq?”.
Kthenin antenat e televizorëve për të mësuar e dëgjuar se çfarë thoshin kanalet e huaja për tragjedinë që na kishte përfshirë dhe, me veshët ngjitur në ekrane përpiqeshin të mësonin se si do të na vente filli
Pas hutimit të parë dhe lotëve që na shkuan çurg, i thashë Nikolinit se Prijësi kishte disa ditë që kishte vdekur, por lajmi ishte vonuar deri sa të ndërgjegjësoheshin pasardhësit e tij që Ai s’ishte më. Me sytë me lot më ra me bërryl në ije se mos na dëgjonte kush...
... Të gjitha ato ditë, pas vdekjes së tij e deri në varrim ishin sikur të jetoje në surrealizëm. Të punoje apo jetoje normalisht në ditët e zisë mbarëpopullore, ishte sakrilegj. Prindërit nuk puthnin më as fëmijtë, jo më njëri- tjetrin. Edhe dashnorët s’takoheshin më në kontakte trupore. Vetëm ndonjë vështrim vjedhurazi shkëmbenin me njëri- tjetrin. Punonjësit shkonin në punë dhe i mblidhnin nëpër mitingje. Shefat e mëdhenj, por edhe punëtorët më pa vlerë partiakë, së bashku me njerëzit e thjeshtë mbanin ca fjalime bombastike e pa kuptim dhe në fund dërgonin telegrame ngushëllimi në një adresë të vetme: Komiteti Qendror, Tiranë...
Poetët thurrën vargje e poema që dërgoheshin po atje. Brigadierët premtonin për rritje të prodhimit; punëtorët jepnin fjalën se do të punonin me më vrull për realizimin e planeve; komunistët premtonin ashpërsimin e mëtejshëm të luftës së klasave...
Edhe ne fëmijëve na mblidhnin nëpër shkolla, por mësim nuk zhvillohej. Mblidheshim nëpër klasa dhe, për shkak të unitetit, pajtoheshim me ata që ishim zënë me grushta. Recitonim vjersha për Prijësin e Madh edhe në orën e trigonometrisë dhe dëgjonim muzikë funebre e këngë partizane. Na detyronin që të bënim edhe vjersha për pavdekësinë e Prijësit. Çdo klasë duhet të bënte vjershën e vet, ta vendoste në stendën e shkollës, ku çdo ditë vendoseshin vjersha të reja.
Të gjithë përgatiteshin për kohën e dhënies së lamtumirës mbarëpopullore. Rrugët e Qytetit ishin të zbrazëta. Dyqanet të mbyllura, ashtu si edhe dritaret e pallateve. Një heshtje e shurdhët mbizotëronte ngado. Të gjithë mbylleshin npër shtëpira pas orarit të punës apo të shkollës...
Për Qytetin tonë, i cili ishte i mësuar me radhët e gjata, radhë e tillë, si ajo e orës së Lamtumirës nuk ishte parë ndonjëherë. Por ishte edhe ajo një radhë. Përparonte ngadalë, tundej, qelbej erë dhe dukej sikur zbatonte synimin e radhëve të tjera të përditshme, atë të ndarjes së barabartë e me tollona të atyre ç’ka kishin dyqanet. Në këtë rast të të bërit pak sehir, të të dhënit të lamtumirës, i cili do të mbahej mend deri në fund të jetës...
Por ndryshe nga radhët e tjera të përditshme, kjo radhë ishte e veçantë. Njerëzit kishin ardhur me dëshirë, e jo nga nevoja e të blerit ndonjë litër vaj, ndonjë kile qumësht apo djathë. Apo edhe të të blerit vajguri, apo kanatiere pambuku...
Njerëzit kishin dalë qëmenatë në radhë për të kryer detyrën e qytetarëve të devotshëm e besnikë, për të shprehur nderimin, për të shprehur hidhërimin, besnikërinë...
Ata që nuk e kishin ndier këtë gjë, fillimisht ishin mbyllur në shtëpi, por pastaj nga frika i ishin bashkuar kopesë së pafundme të njerëzve...
Së bashku me Nikolinin kishim shkuar të preknim trupin e Prijësit, por më kot. Përpara nesh ishin të rreshtuar të burgosurit politikë që shkonin të shprehnin hidhërimin për vdekjen e dënuesit të tyre. Ecnin me kokën ulur dhe me lot në sy. Pashë Nikolinin në sy. Radha nuk do të na vinte kurrë. S’do të gjendeshim kurrë pranë arkivolit të tij. Një moment Nikon e zuri të qarët.
- Mos qaj,- i thashë.
Ai ktheu drejt meje fytyrën e zbardhur:
- Më vjen keq për Prijësin...
- Debil,- ia ktheva.
As që më vinte keq fare për të. Thjesht në shpirt më dukej sikur kisha bërë një veprim të pahijshëm që nuk më vinte keq për Prijësin e Madh të vdekur, por për turmat e fatkeqëve që u vinte keq për të...
Në botën e fëmijëve, 1 Prilli është një ditë e mrekullueshme, e veçantë dhe me shumë emocione. E mbushur me shumë trazim dhe entusiazëm. Është një lloj Viti i Ri, por pa dhurata. I sheh fëmijtë të presin gënjeshtrat, u rreh me aq forcë zemra se mos gënjeshtrat i gjejnë të papërgatitur dhe përgatisin me shumë kujdes, komplotin e tyre të ëmbël, 1 prillin e tyre.
Në botën e të rriturve 1 Prilli, natyrisht që është tepër i zhvlerësuar. Është dita, e cila nuk ia vlen ta festojnë, meqë kështu ose ndryshe, jeta jonë është e mbytur në gënjeshtra.
Duke kërkuar gjithmonë 1 prillin e gënjeshtrave, përpiqem ta përfytyroj realiteti përmbys: Po qe se do të ekzistonte një anti 1 prill?
Një ditë në vit, ku të lejohej që të thuash, të shkruash një të vërtetë, një, pa pasur nevojë që ta provosh këtë të vërtetë.
Por ky mendim, përveçse është i pamundur, është edhe zjarrvënës e i rrezikshëm. E vetmja gjë e sigurtë është që si lexues kjo gjë do të më vendoste “në prizë”!
Do të ndiqja këtë ditë në mënyrë skolastike lajmet, do të shfletoja shtypin e shkruar, do të serfoja në internet.
E synimin e vetëm që të gjeja “të vërtetat” e veçanta të kësaj dite?
1 prilli, dita e budallenjve, dita e të çmendurve, thonë anglezët.
Përse të mos ketë një të vërtetë të ftohtë në vend të gënjeshtrës së vendosur për këtë ditë?
Por nga i vogli dhe budallai, a nuk mëson të vërtetën?...
Të paktën kështu thonë...
Dhe këtë ditë 1 prilli më vjen ndër mend një e vërtetë e vërtetë, e ndodhur dhe e përjetuar prej meje në 11 prill të 1985-sës. Dhe dua t’ju garantoj, ato që do të pasojnë më poshtë nuk janë gënjeshtër 1 prilli!
Ashtu e përjetova unë, ashtu e përjetuam të gjithë, ashtu e përjetoi një komb...
Një ditë që më vjen ndër mend këto ditë...
Nga mesi i prillit, rreth gjashtëmbëshjetë vjet më vonë nga dita e atij shiu të pazakontë lulesh të verdha, i cili kishte shoqëruar lindjen time, radioja qysh në mëngjes filloi të transmetonte muzikë funebre.
Ajo i çuditi të gjithë banorët e Qytetit, i bëri të dyshonin, por deri në mesditë, kur doli komunikata e Komitetit Qendror, nuk u kuptua që Prijësi i Madh kishte shkuar me të shumtët.
Banorët e Qytetit, si të gjithë banorët e qyteteve të tjera reaguan. Ata nga dhembja shembeshin përtokë, qanin, ulërinin, çirrnin faqet e shkulnin flokët. Qanin me dënesa e pushonin vetëm për të ngrënë ndonjë kafshatë e për të fjetur. Shumë të tjerë u gëzuan e morën frymë të çliruar, duke u lumturuar fshehurazi në shpirt.
Por edhe armiqtë e fshehtë të Prijësit të vdekur u shushatën nga e gjitha kjo. “Si do t’ja bëjmë pa Të? Si do t’ja bëjmë tani që Prijësi vdiq?”.
Kthenin antenat e televizorëve për të mësuar e dëgjuar se çfarë thoshin kanalet e huaja për tragjedinë që na kishte përfshirë dhe, me veshët ngjitur në ekrane përpiqeshin të mësonin se si do të na vente filli
Pas hutimit të parë dhe lotëve që na shkuan çurg, i thashë Nikolinit se Prijësi kishte disa ditë që kishte vdekur, por lajmi ishte vonuar deri sa të ndërgjegjësoheshin pasardhësit e tij që Ai s’ishte më. Me sytë me lot më ra me bërryl në ije se mos na dëgjonte kush...
... Të gjitha ato ditë, pas vdekjes së tij e deri në varrim ishin sikur të jetoje në surrealizëm. Të punoje apo jetoje normalisht në ditët e zisë mbarëpopullore, ishte sakrilegj. Prindërit nuk puthnin më as fëmijtë, jo më njëri- tjetrin. Edhe dashnorët s’takoheshin më në kontakte trupore. Vetëm ndonjë vështrim vjedhurazi shkëmbenin me njëri- tjetrin. Punonjësit shkonin në punë dhe i mblidhnin nëpër mitingje. Shefat e mëdhenj, por edhe punëtorët më pa vlerë partiakë, së bashku me njerëzit e thjeshtë mbanin ca fjalime bombastike e pa kuptim dhe në fund dërgonin telegrame ngushëllimi në një adresë të vetme: Komiteti Qendror, Tiranë...
Poetët thurrën vargje e poema që dërgoheshin po atje. Brigadierët premtonin për rritje të prodhimit; punëtorët jepnin fjalën se do të punonin me më vrull për realizimin e planeve; komunistët premtonin ashpërsimin e mëtejshëm të luftës së klasave...
Edhe ne fëmijëve na mblidhnin nëpër shkolla, por mësim nuk zhvillohej. Mblidheshim nëpër klasa dhe, për shkak të unitetit, pajtoheshim me ata që ishim zënë me grushta. Recitonim vjersha për Prijësin e Madh edhe në orën e trigonometrisë dhe dëgjonim muzikë funebre e këngë partizane. Na detyronin që të bënim edhe vjersha për pavdekësinë e Prijësit. Çdo klasë duhet të bënte vjershën e vet, ta vendoste në stendën e shkollës, ku çdo ditë vendoseshin vjersha të reja.
Të gjithë përgatiteshin për kohën e dhënies së lamtumirës mbarëpopullore. Rrugët e Qytetit ishin të zbrazëta. Dyqanet të mbyllura, ashtu si edhe dritaret e pallateve. Një heshtje e shurdhët mbizotëronte ngado. Të gjithë mbylleshin npër shtëpira pas orarit të punës apo të shkollës...
Për Qytetin tonë, i cili ishte i mësuar me radhët e gjata, radhë e tillë, si ajo e orës së Lamtumirës nuk ishte parë ndonjëherë. Por ishte edhe ajo një radhë. Përparonte ngadalë, tundej, qelbej erë dhe dukej sikur zbatonte synimin e radhëve të tjera të përditshme, atë të ndarjes së barabartë e me tollona të atyre ç’ka kishin dyqanet. Në këtë rast të të bërit pak sehir, të të dhënit të lamtumirës, i cili do të mbahej mend deri në fund të jetës...
Por ndryshe nga radhët e tjera të përditshme, kjo radhë ishte e veçantë. Njerëzit kishin ardhur me dëshirë, e jo nga nevoja e të blerit ndonjë litër vaj, ndonjë kile qumësht apo djathë. Apo edhe të të blerit vajguri, apo kanatiere pambuku...
Njerëzit kishin dalë qëmenatë në radhë për të kryer detyrën e qytetarëve të devotshëm e besnikë, për të shprehur nderimin, për të shprehur hidhërimin, besnikërinë...
Ata që nuk e kishin ndier këtë gjë, fillimisht ishin mbyllur në shtëpi, por pastaj nga frika i ishin bashkuar kopesë së pafundme të njerëzve...
Së bashku me Nikolinin kishim shkuar të preknim trupin e Prijësit, por më kot. Përpara nesh ishin të rreshtuar të burgosurit politikë që shkonin të shprehnin hidhërimin për vdekjen e dënuesit të tyre. Ecnin me kokën ulur dhe me lot në sy. Pashë Nikolinin në sy. Radha nuk do të na vinte kurrë. S’do të gjendeshim kurrë pranë arkivolit të tij. Një moment Nikon e zuri të qarët.
- Mos qaj,- i thashë.
Ai ktheu drejt meje fytyrën e zbardhur:
- Më vjen keq për Prijësin...
- Debil,- ia ktheva.
As që më vinte keq fare për të. Thjesht në shpirt më dukej sikur kisha bërë një veprim të pahijshëm që nuk më vinte keq për Prijësin e Madh të vdekur, por për turmat e fatkeqëve që u vinte keq për të...
3 σχόλια:
Shume shkrim interesant. I shkruar me zgjuarsi. Genti
thanks Genti
Shkrim i mire Ardi.
Rada Zilja
Δημοσίευση σχολίου