Κυριακή 28 Οκτωβρίου 2007

Një letër që mund të shkruhej nga kushdo

Një letër që mund të shkruhej nga kushdo
Ardi Stefa

I dashur N!...
Sot është 15 maj 1991. U bënë mbi tre muaj që gjendem jashtë shtetit, atje ku kishim ëndërruar që të ishim kaq e kaq herë netëve të gjata të dimrit.
Më së fundi ëndrra ime u bë realitet dhe po i shikoj nga afër të gjitha ato bukuri, të cilat i kishim parë nga ekranet e televizorëve. Jo vetëm që po i shikoj, por edhe po i shijoj e prek me dorë nga afër.
I dashur N!
Këtu, jashtë shtetit, është me të vërtetë një mrekulli, saqë edhe mua nuk më besohet.
Dyqanet janë plot e përplot me gjëra të mira, të cilat asnjëherë nuk mbarojnë. Radhë të gjata njerëzish nuk ka përpara dyqaneve të djathit apo të mishit. Radhët e gjata janë vetëm kur blejnë bileta për në stadium, apo kur duan të hyjnë në Night Club. Nata këtu është ditë, se ka kaq shumë ndriçim nga dritat, saqë kur eci në dymbëdhjetë të natës nëpër rrugë, shpesh herë vë syze dielli.
E, sa shumë gjëra të tjera të mira ka këtu!...
Sapo kaluam kufirin me autobusin e mbushur plot e përplot me njerëz, na erdhën zorrët e troshitura në vend. Rruga ishte e shtruar aq mirë, saqë autobusi nuk tundej, po rrëshqiste si mbi gjalpë. Nuk kishte as gropa, as puseta pa kapakë. Na vinte gjumë, por nuk i mbyllnim sytë, pasi pamjet e bukura i linin vendin njëra-tjetrës, në antitezë me pamjet e mjeruara brenda kufirit tonë. Këtej nga kishim hyrë kishte gjelbërim dhe pyje me pemë të larta, ndryshe nga anët tona ku peisazhi ishte i hirtë, gjelbërimi mungonte, dhe vetëm disa pemë hollake dhe shkurre bënin atë që me mburrje e quanim pyll.
Në një cep të rrugës ishin të ndaluara disa makina të mëdha me karroceri si me kafaz dhe që ishin të mbushura me portokalle e limona. Aq shumë nuk kisha parë në jetën time. Kur i parakaluam me autobus, vura re se shoferët po i derdhnin limonat e portokallet në një greminë. Ngela me gojë hapur. Dhe jo vetëm unë. “Pse nuk i çojnë andej nga ne”, mendova, kur shoqëruesi i shoferit që dinte pak shqip na tha se prodhuesit nuk kishin marrë paratë për portokallet dhe prandaj po i derdhnin anës rrugës.
Disa kilometra më tutje, nga pularia e një fshati po dilte një kamion i mbushur plot me vezë. Edhe kaq shumë vezë nuk kisha parë ndonjëherë në jetën time. “Duhet që andej nga ne pulat të jenë kaps, mendova, se nuk ka se si shpjegohet që një pulari fshati të ketë aq shumë vezë sa nuk ka i gjithë vendi ynë!”...
Edhe shtëpitë e fshatarëve të fshatrave nga kalonim ishin të mrekullueshme, më të bukura edhe se tek Blloku.
Me të mbërritur në kryeqytetin e vendit jashtë shtetit ishte mrekullia vetë. Makinat e panumërta të merrnin veshët me zhurmën e tyre aq të bukur dhe të panjohur për veshët tanë, që ishim mësuar të dëgjonim vetëm kamionët shkatarraqë dhe pëllitjet e gomerëve që tërhiqnin karrocat.
Ishte e çuditshme, në kryeqytet gjithçka duket sikur është nga një planet tjetër. Menjëherë ditët e para zura një shtëpi të kompletuar edhe me plaçka, me plaçka të tilla sa nuk kishim parë ndonjëherë në vendin tonë. Ishte e kollajshme të gjeje shtëpi. Pronarët e tyre vriteshin e priteshin që të na i jepnin me qira edhe të ulëta. Kur hyra për herë të parë në shtëpinë time të re i bëra vetes një pyetje: “A priten uji dhe dritat ndonjëherë këtu?”.
Me sa duket nuk priten ndonjëherë. Për këtë arsye ditët e para, i lija të gjitha dritat e shtëpisë të hapura ditë e natë sikur të merrja hak për të gjitha ato ditë që kisha kaluar në errësirë në atdhe. Edhe ujin e lija të rridhte papushim, jo vetëm çezmat, por edhe dushin, si për t’u hakmarrë për të gjitha ato larje të trupit me kanaçe. Bile, dua të të tregoj edhe një sekret, që nuk ia kam treguar njeriu. Ditën e parë, kur mbërrita tek shtëpia e tezes sime në kryeqytetin e vendit jashtë shtetit, bëra banjë. Ngaqë nuk e dija se si laheshin këtu, nuk hyra në vaskë, ndërsa për shampo, përdora një TIDE. TIDE ishte i lëngshëm, dhe unë e mora për shampo. Nuk e dija që ishte ilaç, nga ata që përdoren për të larë rrobat me dorë. TIDE bënte shumë shkumë dhe m’u desh që të harxhoja gjithë atë ujë për t’u shplarë. Por vija me të vërtetë erë të mirë.
Të nesërmen dola që të gjeja punë. Nuk m’u desh që të kërkoja shumë, pasi afendikojtë me të marrë vesh që kisha ardhur nga shteti fqinj, më luteshin vetë për të punuar tek ta. M’u desh që të mendohesha shumë se ku do të pranoja për të punuar. Natyrisht nuk pranova të punoja tek ai që më propozoi më shumë para, por për arsye “burrërie”, të burrërisë sonë tradicionale dhe besnikërisë, shkova të punoja tek ai që më tha i pari. Pronari im kishte edhe një vajzë të bukur, e cila m’u afrua menjëherë dhe më propozoi të dilnim për kafe. Aty e besova gjithçka na thoshin shokët që kishin ikur jashtë shtetit më parë se ne. I besova kur na thoshin se ishin martuar me vajzat e pronarëve dhe ishin bërë edhe ata pronarë. Puna ishte e lehtë, paguhej edhe mirë. Në një ditë merrja aq sa merrja në dy muaj pune tek vendi ynë.
Kur dola nga puna, pasdite, hipa në trolejbusin që më çonte në shtëpi. Kisha harruar që të prisja biletë dhe, kur më kapi kontrolli, nuk më prenë gjobë, por me mirësjellje zbritën dhe më thanë se s’kishte ndodhur ndonjë gjë e madhe. Bile, në një moment, m’u duk sikur më kërkuan edhe falje që më kishin gjetur pa biletë.
Pa vajtur në shtëpi ndalova në një supermarket për të blerë disa gjëra që të haja darkën. Më iku koka nga gjërat që ishin nëpër rafte. Nuk kisha parë ndonjëherë aq shumë gjëra për të ngrënë. Më bëri përshtypje që ishte edhe një sektor mënjanë ku shiteshin ushqime për kafshët. Ishin ushqime, që kur i shikoje të shkonte goja lëng. Kafshët këtu duhet të ishin shumë aristokrate, jo si tek ne që kafshët hanin ç’na mbetej (ku na mbetej gjë neve?!) dhe që ziheshin për një copë kockë.
Dola nga supermerkatoja me qeset të mbushura me gjëra të mrekullueshme.
Tek dyqani i bukës, hyra dhe iu drejtova bukëpjekësit të më jepte dy bukë gruri. Buka ishte e ngrohtë dhe e butë, aq e butë, sa nuk durova, por këputa me dorë një copë dhe e futa në gojë. “Jam nga kryeqyteti”, shtova me drojtje. Ai më pa me habi dhe aty e kuptova që kisha bërë gafë. Nuk ishte si tek ne, që bukën e grurit ua shisnin vetëm qytetarëve, ndërsa fshatarëve vetëm “babanace” (bukë misri). Këtu e kuptova se nuk do të kisha nevojë të dërgoja ndonjë fëmijë të lagjes që të merrte bukë gruri për mua. Dola nga dyqani i bukës me kokën lart. Isha qytetar, tashmë, kryeqytetas... Kryeqytetas i një kryeqyteti të huaj, që menjëherë e dashurova...
I dashur N!
Harrova të të them se këtu rrugët janë të gjera, të mrekullueshme e të ndriçuara për bukuri. Aq të ndriçuara, saqë nuk të besohet se këtu është ndonjëherë natë. Edhe vitrinat e dyqaneve janë aq të bukura, sa edhe në ëndërr nuk i kemi parë ndonjëherë. Me rroba, këpucë, syze, lule e sende të tjera të mrekullueshme. Vitrina të zbukuruara e të ndriçuara aq bukur, saqë m’u duk absurde se përse nevojiteshin dritat neon të rrugëve. Mjaftonin edhe dritat e vitrinave për të bërë natën ditë.
Të thashë që rrugët ishin të pastra sa të vinte t’i lëpije me gjuhë. Pa plehra, pa mbeturina. Edhe njerëzit nuk hidhnin asgjë përtokë, por e mbanin në xhep, derisa të gjenin koshin. As nuk pështynin përtokë. Jo si tek ne që hidhnim sheshit ç’të kishin e s’na duhej dhe që pluhuri e balta janë të pranishëm edhe në bulevardet kryesore.
Të kujtohet që nëpër bufetë e shtëpive tona, vendosnim për zbukurim shishe Coca-Cola-sh, që i gjenim në det? E, këtu janë aq të shumta kanaçet bosh të tyre, të hedhura në plehra, saqë më vjen që të hyj e të blej aq shumë, që të gjithë të kenë kanaçe të tilla nëpër bufetë e tyre në qytetin tonë. Bile, mendoj që t’ua blej kanaçet plot me lëngun e mrekullueshëm e të ëmbël që kanë brenda, e, që ata nuk e kanë provuar kurrë në jetën e tyre.
Sot hyra në një banjo publike, pasi më shpëtoi në mes të rrugës. U mahnita. Nuk më bëhej më të dilja prej andej. Banjoja publike e kryeqytetit vinte erë të mrekullueshme livandoje dhe jo si shurrtorja e qytetit tonë që qelbej amoniak e erë të keqe acidi shurre. Kur vendosa të dilja një punonjëse që merrej me pastrimin më dha edhe një monedhë, për të më shprehur kështu falenderimin që përdora banjon...
Ah, i dashur N!
Vajzat këtu janë të mrekullueshme. Me lëkurë të bardhë e të butë, të butë si mëndafshi. Me flokë ngjyra- ngjyra. Vijnë edhe erë e mirë. Aroma e tyre është dehëse, jo si aroma e sapunit me dhjamë derri që përdorin vajzat në qytetin tonë.
Kur shikoj vajzat këtu kam bindjen se vajzat tona janë burra të veshur me fustanë...
Vajzat këtu janë aq të mira e të afruara, saqë më duket sikur jam në Parajsë, në rast se nuk jam në ëndërr. Ato janë kaq të dashura, sa me të marrë vesh që jemi nga Sh. na afrohen dhe zënë miqësi menjëherë me ne. Është e pamundur që të mos zësh këtu dy-tre të dashura menjëherë. Ato janë të paduruara dhe aq të lehta, jo si vajzat tona që kur u propozonim na dukej sikur ishim në Pashkë. Ato na kryqëzonin, për të na ringjallur, e për të na kryqëzuar përsëri. Dhe ashtu të kryqëzuar na linin. Dhe që me zor na pranonin. Dhe që kur na lejonim ti puthnim, i puthnim vetëm në faqe...
Këtu, vajzat e kryeqytetit të huaj janë të mrekulluara pas nesh. Na duan shumë, bile na luten që të jenë të dashurat tona. Të ka ndoshur ndonjëherë kështu ty?
Tani po e mbyll letrën, sepse ka një orë, që po i bie derës nëpunësja e bashkisë, e cila ka ditë që po më lutet që të më japë lejen e qëndrimit. Leja e qëndrimit do të jetë pesë vjeçare dhe pastaj përsëri nëpunësja e bashkisë do të më lutet që të marr nënshtetësinë e këtij vendi, por unë, besnik i vendit tim, nuk do ta marr kurrë...
Do të të shkruaj përsëri...Të fala të gjithëve që më njohin.

Një letër që mund të shkruhej nga kushdo (Pjesa e dytë)
I dashur N!
Dhjetor 1991!
Nuk e di nëse i besove ato që të shkruaja në letrën e kaluar. Në rast se i ke besuar dhe ke filluar të ëndërrosh Tokën e Premtuar, bën mirë ta harrosh një orë e më parë.
Ose në rast se i ke lexuar me vëmendje ato që të shkruaja duhet që të kuptosh të kundërtën e shumicës së tyre.
Toka e Premtuar nuk qenka ashtu siç e kishim parë nëpër filmat dhe televizorët, kur vinim fshehurazi kanaçet! Nuk qenka ashtu siç kishim ëndërruar të ishte edhe ne.
Dua të kuptosh se këtu, në kryeqytetin e shtetit të huaj, të qenët i huaj është një damkë, një njollë, e cila të ndjek nga pas për gjithë jetën. Shpesh herë mua vetja më ngjan me Sizifin, që kishim studiuar dikur në Universitet. Shumë herë të tjera vetja më ngjan me Odisenë, por me një Odise, i cili kërkon përjetësisht, por asnjëherë nuk e gjen Itakën. Ngjaj me një Odise të vetmuar, por me aq shumë shokë të ngjashëm në vuajtje; ngjaj me një Odise të poshtëruar, të harruar prej kujtesës së botës. Ngjaj me një Odise që ka duruar të gjitha llojet e fyerjeve e të poshtërimeve me shpresën se do të gjente dikur Itakën e vet. Por më kot!
Dhe vetja më ngjan me një të internuar, ashtu siç shkruante një shkrimtar turk, Nazim Hikmet: “Ah, sa profesion i vështirë është internimi!”. Vetja më ngjan me një të internuar në dy atdhe!
Po, po, në dy atdhe. Se atdheun prej nga ika e dua dhe nuk e harroj dot, por edhe nuk dua që të kthehem, ndërsa këtu, në atdheun e huaj, nuk jam i mirëpritur.
Dhe ditët e mia janë gjithmonë të hirta, u ngjajnë ditëve të zogjve që duan të shtegtojnë të lirë, por që janë të balsamosur e të ngurosur.
Mos mendo se ne jemi të mirëpritur këtu. Jo, në asnjë mënyrë. Nuk na duan, gjithmonë na shohin me mosbesim dhe keqdashje. Nuk duan që ne ta flasim gjuhën e atdheut të parë. Duhet të flasim, qoftë edhe për ibret gjuhën e vendit të huaj, atdheut të dytë. Duhet që të shkojmë edhe në Kishë e të hiqemi si fetarë të zellshëm e besnikë.
Duhet të ulim kokën kur gjejmë ndonjë punë e të pranojmë sa të na japin, të mos sëmuremi, të mos mungojmë nga puna, të mos kemi të drejtën të lodhemi, të mos kemi të drejtën të kërkojmë të drejtën tonë, të mos...
Me qindra e mijëra “mos”, i dashur N!
Të besohet ty se këtu gjen shtëpi menjëherë dhe të luten vajzat për kafe dhe të vijnë me ty në shtrat? Më bëhet të qesh, me një të qeshur ulëritëse!...
Edhe po gjete shtëpi në rastin më të mirë do të jetë ndonjë bodrum pallati. Po shkove me ndonjë vendase ruaju, ajo nuk duhet ta marrë kurrsesi vesh që je nga SH. Thuaji që je nga Rumania, nga Rusia, nga Italia, nga Bangladeshi, apo Kongoja; vetëm nga Sh. mos i thuaj se je.
Edhe media këtu është kundër nesh. Jemi burimi i së keqes për vendin e tyre, burimi i së keqes për atdheun që zgjodhëm të jetë atdheu ynë i dytë. Dhe këtu, media është shumë e fuqishme. Rrëzon e ngre qeveri, rrëzon e ngre personalitete. Të gjithë politikanët fitojnë po qe se e kanë mirë me mediat dhe me kishën.
Unë, s’e kam mirë me asnjërën prej tyre!...
Dhe unë jetoj në një shtet që përbëhet nga dy shoqëri: Vendasit në njërën anë dhe ne, të huajt, në anën tjetër. Dhe në mes tonë qëndron kamera dhe gazetari “objektiv” që informon vendasit se çfarë bëjmë ne! Qëndron gazetari që na dënon më rreptë se gjykatësi, që na dënon ende pa u provuar krimi ynë!...
Po, i dashur N!
Kjo është e vërteta. Jo ajo që të shkruaja në letrën e parë. Ajo ç’ka shkruaja në letrën e para disa muajve nuk ishte gjë tjetër veçse ajo ç’ka unë do të dëshiroja të gjeja në vendin e huaj.
Nuk kam leje qëndrimi. Dhe as të drejtën të lëviz i lirë ku të dua në atdheun tim, ose në botën e lirë. Jam peng i burokracisë së shtetit këtu. Do të vij me raste (kur të kem para) në atdheun tim, por do të vij vetëm atëherë kur të më japë leje policia të qarkulloj me “veveosin” që rinovohet e rinovohet përjetësisht, me mundime e sakrifica, me para të madhe e vjedhje të ligjshme.
Se mua më vjedhin, i dashur N!
Se ne të gjithëve të huajve këtu na vjedhin!
Jo vetëm djersën, jo vetëm paratë, jo vetëm shpresën dhe dinjitetin. Neve këtu na vjedhin edhe ëndrrat, megjithëse unë nuk i kam hequr ato nga mendja ime për asnjë çast. Dhe dua që dikur t’i realizoj e t’u jap jetë atyre.
E di i dashur N?
Kam filluar që të shkruaj përsëri letërsi. Kam me mijëra subjekte e vargje që më vërtiten në kokë. Është e çuditshme. Në shkrimet e mia, nuk jam më ai emigranti karakteristik shekullor, pavarësisht se kam ikur nga shtypja dhe kam ardhur në një tjetër shtypje. Nga shkrimet e mia kuptohet se kam vendosur, që këtu, në shtetin e huaj, të hedh rrënjë, rrënjë të thella e të qëndrueshme. Shkrimet e mia kanë filluar të pëlqehen, sepse kanë një individualitet të veçantë, të ndërthurrur me globalizmin e shoqërisë së re, kanë një mënyrë të veçantë për të parë atdheun e ri, ashtu si edhe atdheun e mëparshëm, atë fizik.
Në shkrimet e mia, kritikoj stereotipet e bashkëatdhetarëve të mi për vendasit e vendit të huaj ku jam, sikundër qesh me stereotipet e vendasve të vendit të huaj, për bashkëatdhetarët e mi.
E sheh, i dashur N., kësaj here gjendem unë në mes...
Ironia e shkrimeve të mia ka një dimension të thellë ekzistencial, sepse ushqehet nganjë përvojë dramatike: Nga rezistenca ime në presionin e kulturës dhe mentalitetit të vendasve që më rrethojnë, për të shkruar e për t’u sjellë, në mënyrë që të bëhem i pranueshëm nga ata.
Prandaj në shkrimet e mia, i dashur N., flet nostalgjia, nostalgjia për një atdhe, të cilin e kisha humbur, kur fitova ndërgjegjësimin e botës dhe që e di se nuk do ta gjej kurrë.
I dashur N!
Më shkruaje se ke ndërmend të largohesh nga Sh. Ndoshta do bësh mirë të largohesh, ndoshta jo.
Unë di se kam shumë histori për të të treguar në letrat e tjera. Pol Oster dikur shkruante se: “Historitë u ndodhin atyre që dinë t’i tregojnë”!
Prit letra të tjera në një të ardhme të afërt prej meje.
Tani po e mbyll letrën, pasi jam i lodhur dhe duhet të fle. Nesër do të dal në pikë të mëngjesit në rrugë, të marr autobusin e orës 05.00. Nesër më pret një ditë shumë e vështirë...

Δεν υπάρχουν σχόλια: